'Er is een verschil met horen en verstaan'

BOXMEER | Anneke Arts - Theunissen verloor langzaamaan haar gehoor tot ze vanaf haar 12e helemaal doof was. Op haar 62e onderging ze een complexe operatie waarna ze met behulp van een zogenaamd cochleair implantaat weer kon horen. Een bijzondere, leven veranderende ervaring. In haar nieuwe boek ‘Weer horen na vijftig jaar doofheid’ vertelt ze hierover.

Door Mans Pere

“Er is een verschil met horen en kunnen verstaan” legt Anneke uit. “Vanaf mijn 12e kon ik mensen niet meer verstaan. Maar omdat ik nog zo jong was, was ik mij niet zo bewust van mijn doofheid. Je hebt immers geen vergelijkingsmateriaal.” In de loop der tijd werd het voor Anneke echter steeds duidelijker dat ze zich in een unieke positie bevond. “Toen ik jong was wilde ik altijd vooraan staan. Niet alleen omdat ik best klein ben, maar juist ook zodat ik het allemaal kon zien. Ik wilde altijd alles zien! In het begin kon ik dus ook moeilijk begrijpen waarom anderen juist niet vooraan wilden staan.”

En ook nu spelen Anneke’s ogen een andere rol dan bij anderen. “Ik kan heel goed liplezen. Je moet bedenken dat als een dove een woord hoort, hij heel vaak moet gokken. Er is immers een verschil tussen horen en verstaan. Je moet dus ook constant kijken, anders ben je de draad kwijt. Je kunt immers niet vooruit of terug liplezen. Dat is heel erg vermoeiend, en al helemaal nu met die mondkapjes.”

Geen waardeloos leven 
Op rustige toon en tempo blijft Anneke doorkletsen over haar jeugd en hoe ze heeft leren omgaan met haar gehoorhandicap. Hoe ze altijd ze altijd sterk is geweest en niet bij de pakken is gaan neerzitten. “Ik wilde altijd alles weten en rustte niet voor ik iets wist. Ik was heel nieuwsgierig maar zeker niet brutaal. Ik interesseerde me gewoon voor heel veel dingen. Maar omdat ik natuurlijk niets kon horen was ik aangewezen op mijn ogen en moest ik soms heel lang op dingen doorgaan.” Echtgenoot Jan erkent Annekes uitspraken en onderstreept hoe ze wist om te gaan met haar handicap: “Jij bent nooit in een hoekje gekropen, nee. Dat is echt jouw geluk geweest.”  Anneke: “Inderdaad. Een doof leven is echt geen waardeloos leven.”

Het gehoor terugkrijgen
De eerste tekenen van Annekes slechte gehoor kwamen aan het licht toen ze ongeveer 8 jaar oud was. Uit een bezoekje naar de schoolarts bleek al snel dat ze toch wel erg weinig kon horen. Dit gehoor werd in de daaropvolgende jaren enkel maar slechter. Helaas voor Anneke werd er weinig aan gedaan. “Dat was toen gewoon zo. Men kon er niet zo veel tegen doen. Ik moest er mee leren omgaan.” En dat lukte, dat lukte heel goed.

Toen ze de leeftijd van 49 bereikte kreeg Anneke al een eerste kans om, als één van de eerste 30 Nederlanders, het cochleair implantaat (CI) te krijgen. “Maar die operatie was natuurlijk heel erg duur en er kleefden aardig wat risico’s aan. Ik had ook veel oog op de kinderen. Die waren op zo’n leeftijd dat ze mij nog nodig hadden. Daarnaast vond ik zelf dat ik best redelijk functioneerde. Ik besloot het dus niet te doen.”

Maar in de loop der jaren kwam de operatie zo nu en dan heel positief in het nieuws. Dusdanig dat ook de eeuwig nieuwsgierige Anneke meer en meer interesse kreeg. “Ik zat in een andere levensfase, had er een beter gevoel bij. Dus ik schreef naar het Radboud UMC. Heel bijzonder was dat ik de eerste gesprekken met diezelfde arts als van de eerste keer. Hij zei meteen toen ie mij zag ‘Zo, u bent er weer? Hoe komt het dat u het nu wel durft?’ Hij herkende mij dus nu, en dat na 12 jaar! Echt heel bijzonder.”

Het cochleair implantaat
De operatie die Anneke toen heeft ondergaan is van erg ingewikkelde aard. In eenvoudige taal komt het er op neer dat een 24-tal elektroden de haartjes in het slakkenhuis vervangen. Die elektroden moeten vervolgens geactiveerd worden door een computer. Bij die activatie kwamen de artsen er achter dat twee van Annekes elektroden niet voldoende functioneerden. Pas toen dat opgelost was kon het cochleair implantaat geprogrammeerd worden. “Ik moest luisteren naar allerlei verschillende geluidjes en aangeven wat ik prettig vond qua volume. 1 was dan bijvoorbeeld zacht, en 5 het hardst.”

“Het is in de verre verste niet te vergelijken met een normaal oor” vertelt Anneke verder. “Maar om de vijf jaar krijg die CI een nieuwe processor, en die worden steeds beter. De nieuwste werkt nu al in combinatie met mijn telefoon, dat is echt al een ware vooruitgang”

Opnieuw ontdekken
De moeilijkste periode stond eigenlijk nu pas op het punt van aanbreken. “Het was ontzettend vermoeiend in het begin. Er komt ineens zo ontzettend veel op je af! Je moet de hele wereld opnieuw leren kennen.” De hersenen van mensen die altijd hebben kunnen horen zijn ontzettend goed in staat om de belangrijke geluiden te filteren van de rest. Maar Anneke kende 50 jaar stilte. Het tikken van een klok kwam dus net zo hard en vreemd binnen als de stem van haar echtgenoot. “Ik weet nog dat we in de auto zaten. Ik hoorde constant ‘tik, tik tik’. Dus ik vroeg aan Jan, ‘wat hoor ik voor een getik?’ Hij had in eerste instantie niet in de gaten wat ik hoorde, tot bleek dat het de richtingaanwijzer was.”

Ik moest leren een radio aan te zetten. Dat kun je niet als je niet kunt horen.

“Ik moest echt een hele wereld herontdekken. Ik moest bijvoorbeeld leren een radio aan te zetten. Dat kun je niet als je niet kunt horen want je hebt dat ding niet nodig.” Anneke wederom terug op haar eerder uitspraak: ‘horen is wat anders dan verstaan’. “Nadat alles was ingesteld volgde ik een praatprogramma om weer te leren spreken. Ik had immers enkel spraak gezien, maar nooit geleerd.”

Horen met mijn ogen
Het was gedurende dit leerproces dat Anneke begon met schrijven. Het pennen van verhalen over de ervaring vormde een ware uitlaatklep. Gezien geschrift jarenlang dé manier van communiceren vormde voor Anneke, is ze er ook nog eens bijzonder getalenteerd in. De verhalen en gedichten die ze schrijft groeiden met haar mee en laten een almaar beter functionerende Anneke horen. “Toch was het nooit mijn intentie om een boek te schrijven. Het ging eigenlijk allemaal een beetje per toeval.” Het was de buurman, werkzaam bij de Boxmeerse uitgeverij Reinaert, die op een gegeven moment een aantal verhalen in handen kreeg en er van onder de indruk was. “Goh Anneke, heb je meer geschreven? Stuur eens op.”

Na een korte maar intensieve herschrijfsessie kan nu iedereen het bijzondere verhaal van Anneke beleven. Het boek, ‘Horen met mijn ogen’ is te koop bij diverse boekhandels, waaronder Van Dinter Media in Boxmeer. “De totstandkoming van het boek is een prachtig proces geweest.” vertelt ze glunderend. “Ik ben er echt supertros op dat ik dit gedaan heb!” Zo onderstreept ze wederom: “Een doof leven is geen waardeloos leven.”

CV Anneke Arts-Theunissen
Anneke Arts-Theunissen werd midden in de tweede wereldoorlog in 1943 geboren aan de Hultenhoek in Groeningen.
Ze ging naar de lagere meisjesschool en het VGLO in Vierlingsbeek. Na haar schooltijd hielp ze haar ouders op de tuinderij tot ze in 1967 trouwde met Jan Arts. Jan en Anneke wonen sinds hun huwelijk in Boxmeer en kregen samen drie kinderen, twee dochters en een zoon.
Anneke was van jongs af slechthorend, zij leerde spelenderwijs steeds beter woorden van de lippen te lezen. Rond haar twaalfde was spraak verstaan zonder liplezen niet meer mogelijk.