Liesbeth werd gegrepen door de symboliek van het icoon

SINT AGATHA | De serene rust van een stil klooster, dé perfecte omgeving voor het schilderen van iconen. Liesbeth Smulders heeft in het klooster van Sint Agatha haar atelier, waar zij werkt en enkele leerlingen heeft die, net als zij, zijn gegrepen door de symboliek van iconen. Liesbeth werd 25 jaar geleden ziek waardoor zij noodgedwongen moest stoppen met werken. Zij tekende en schilderde altijd al graag. Op een gegeven moment werd zij gevraagd of zij deel wilde nemen aan een teken- en schilderclub, die vooral werkte met acryl en aquarel. Daarnaast was er ruim aandacht voor kunstgeschiedenis. Eén opdracht was icoon schilderen. Hierdoor werd zij zó gegrepen, dat ze er tien maakte, echter wel met acryl. 

Door Lidwien Buné en Josje Goos

Liesbeth: “Het toeval wilde dat rond die tijd een familielid van de lerares trouwde met een Roemeense. Op de Balkan, in Rusland, Griekenland en het oosten van Italië is de kunst veelal verweven met de Byzantijnse orthodoxe religieuze wereld. Deze Roemeense had in haar moederland een kunstopleiding gevolgd. Zij bleek bereid de schildertechniek van het icoon aan de cursisten te leren. Zo maakte ik kennis met de temperatechniek, een heel oude manier van schilderen met pigmenten en eigeel. Deze techniek boeit me nog steeds. 

De voorstelling
Een icoon stelt de maagd Maria met het kind Jezus voor, een apostel of een heilige. De voorstelling is heel symbolisch en is aan veel regels verbonden. Men mag niets zelf verzinnen, men werkt altijd volgens voorbeeld van een bestaand icoon. De afgebeelde persoon lacht niet, maar heeft een milde blik; heeft een kleine mond, dat betekent ‘niet veel praten’; heeft oren, dat betekent ‘goed luisteren’; heeft wallen en rimpels die wijsheid aangeven. De figuren zijn indrukwekkend lang.

Schildertechniek
Liesbeth: “Ik geef hier in het klooster cursussen aan een groepjes van ongeveer tien mensen, die allen zijn geboeid door deze schilderkunst. Na het prepareren van het houten paneel waarop wordt geschilderd, wordt de afbeelding met behulp van overtrekpapier op het paneel overgebracht. Vervolgens wordt eerst het bladgoud aangebracht. Daarna wordt de afbeelding met een zeer fijn marterharen penseel laag voor laag ingekleurd, van grote naar kleine vlakken en van donker naar licht. De steeds lichter wordende laagjes worden met een miniem verschil over elkaar geschilderd, zodat de overgang van de tinten geleidelijk verloopt. Is de afbeelding klaar, dan wordt er de tekst opgeschilderd: de naam van de afgebeelde figuur, voor Maria en Christus is de tekst voorgeschreven.

Symboliek
Liesbeth: “Ik houd van het ambachtelijke en de symboliek die achter dit werken zit. Tijdens het schilderen wordt je geleid, je bent doorgeefluik, het gaat niet om jou, het gaat om het icoon. Het maken van een icoon is een secuur werkje dat veel tijd en concentratie vergt: het aanbrengen van de zeer gladde basislaag op het plankje waarop geschilderd wordt, het aanmaken van de pigmenten met eigeel, wat water en azijn (en twee kruidnageltjes tegen bederf), de volgorde van werken, etc. Zelf heb ik ongeveer een tot anderhalve maand nodig om een icoon helemaal af te maken. Belangrijk is het gevoel dat je bij het schilderen hebt. Het schilderen van een icoon wordt beschouwd als een gebed. Je bent even in een andere wereld, de tijd vliegt, je bent stil en je wordt ontspannen.”

Geschiedenis
In de Joodse wereld was het niet toegestaan om afbeeldingen van God en (heilige) mensen te maken. Het Christendom verspreidde zich in het Romeinse Rijk en in die cultuur waren er overal afbeeldingen van keizers, goden en godinnen te vinden, de eerste dateren van de 3e eeuw na Chr. Nadat in 313 de christenvervolging was gestopt, ontstonden steeds meer afbeeldingen van Christus, Maria, engelen en heiligen. Van deze afbeeldingen zijn, na de Beeldenstorm in de 8e eeuw, niet veel over. Na het schisma in 1054, waarbij de kerk uiteenviel in een Romeinse en een Byzantijnse (orthodoxe) kerk, ontwikkelde de icoonschilderkunst zich vooral in de kerk van het oosten en daar bleef men trouw aan de oude manier van het weergeven van Christus, Maria en heiligen. In het westen werden de afbeeldingen, onder invloed van Renaissance en Gotiek, steeds naturalistischer.

Inwijding
Het proces van het maken van de iconen wordt afgerond met een inwijding. Dit jaar is dat op 21 april om 14.00 uur in de kerk van het klooster in Sint Agatha. De dienst wordt opgeluisterd door een orthodox koor uit Helmond. Iedereen is welkom. 

En als ik dan de mooie iconen van de cursisten en van anderen bij elkaar zie, dan ben ik zo dankbaar dat dit op mijn pad is gekomen.

Voor meer informatie: www.liesbethsiconen.nl.